“ಸ್ಮಾರಕಗಳು” ಮಾನವ ನಿರ್ಮಿತ ಕಟ್ಟಡಗಳ ವಿಶಾಲ ಶ್ರೇಣಿಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿವೆ, ಇದು ಭಾರತದ ಶ್ರೀಮಂತ ಭೂತಕಾಲದ ಸ್ವಷ್ಟವಾದ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ, ಇದರಲ್ಲಿ ಪುರಾತತ್ತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದ ಸ್ಥಳಗಳು, ಉತ್ಖನನ ಮಾಡಿದ ಸ್ಥಳಗಳು ಮತ್ತು ದಿಬ್ಬಗಳು, ಗುಹಾಶ್ರಯ ಬಂಡೆ ಕತ್ತರಿಸಿದ ದೇವಾಲಯಗಳು, ಏಕಶಿಲೆಗಳು, ಶಿಲ್ಪಗಳು ಮತ್ತು ಉಬ್ಬು-ಶಿಲ್ಪಗಳು, ಭೂಗತ ರಚನೆಗಳು ಸೇರಿವೆ, ಮತ್ತು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಪರಂಪರೆ, ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಧಾರ್ಮಿಕ, ಅರಮನೆ, ಬಸತಿ, ರಕ್ಷಣಾತ್ಮಕ, ಅಂತ್ಯಕ್ರಿಯೆ, ನಾಗರಿಕ, ಸಾಂಸ್ಥಿಕ, ಭೂದೃಶ್ಯಗಳು, ಇತ್ಯಾದಿ ಸ್ಮಾರಕಗಳು ಅವುಗಳ ಮೂಲ ಉದ್ದೇಶಿತ ಬಳಕೆಗೆ ಇವುಗಳು ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತವೆಯೋ ಇಲ್ಲವೋ ಎಂಬುದರ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಅಥವಾ ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕವಲ್ಲದವು ಆಗಿರಬಹುದು

ಸ್ಮಾರಕಗಳು ಕಟ್ಟಡ ಸಾಮಾಗ್ರಿಗಳ ಅಸಂಖ್ಯಾತ ಅನ್ವಯಿಕೆಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತವೆ.  ಮಣ್ಣು, ಮರ, ಕಲ್ಲು, ಇಟ್ಟಿಗೆ, ಸುಣ್ಣ, ಲೋಹ ಗಾಜು, ಅಥವಾಸಂಯೋಜಿತ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡ ವಿಭಿನ್ನ ನಿರ್ಮಾಣ ತಂತ್ರಗಳನ್ನು ಬಳಸುವುದು, ವಿಭಿನ್ನ ವಾಸ್ತು ಶೈಲಿಗಳು ಮತ್ತು ಅಲಂಕಾರಿಕ ಶೈಲಿಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ (ರಚನಾತ್ಮಕ ಮತ್ತು ಅನ್ವಯಿಕ), ಕಳೆದ ಸಹಸ್ರಮಾನಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಸಂವಹನಗಳಿಂದಾಗಿ ಇತರ ಪ್ರದೇಶಗಳು ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಿಗಳ ಪ್ರಭಾವಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ. ಸ್ಥಳೀಯ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಪ್ರಭಾವದಿಂದಾಗಿ ಇತರ ವಸ್ತುಗಳು, ಶೈಲಿಗಳು ಮತ್ತು ತಂತ್ರಗಳ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಸ್ಮಾರಕಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಚಂಡ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳಿವೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಪರಂಪರೆಗಳು ಒಡಮೂಡಿವೆ.

ಎಲ್ಲಾ ಸ್ಮಾರಕಗಳು, ಒಮ್ಮೆ ಷೋಷಿಸಿದ ನಂತರ, ನಾಗರಿಕತೆಗಳು, ಯುಗಗಳು ಮತ್ತು ಯುಗಗಳ ಉದಾಹರಣೆಗಳಾಗಿ ಸಂರಕ್ಷಿಸಬೇಕು ಮತ್ತು ಆದರ್ಶಪ್ರಾಯವಾದ ಮಾನವ ಸೃಜನಶೀಲತೆ, ಕಟ್ಟಡ ಕರಕುಶಲ ಸಂಪ್ರದಾಯ, ಪ್ರೋತ್ಸಾಹ, ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಅಥವಾ ಕಲಾತ್ಮಕ ಸಾಧನೆಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸಬೇಕು ಮತ್ತು ಹಲವಾರು ಸಹಸ್ರಮಾನಗಳಲ್ಲಿ ಹರಡಿಸುವ ನಮ್ಮ ಹಿಂದಿನ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಘಟನೆಗಳು ಮತ್ತು ನಮ್ಮ ಹಿಂದಿನ ಬೆಳವಣೆಗೆಗಳ ಸ್ವಷ್ಟ ಅಭಿವೃಕ್ತಿಯಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಬೇಕು.

ಎಲ್ಲಾ ಸ್ಮಾರಕಗಳು ದೇಶದ ಬದಲಾಯಿಸಲಾಗದ ಮತ್ತು ನವೀಕರಿಸಲಾಗದ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲವಾಗಿದ್ದು, ಮುಂದಿನ ಪೀಳಿಗೆಗಾಗಿ ಅವುಗಳನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸಲು ಮತ್ತು ರಕ್ಷಿಸಲು ಹೆಚ್ಚಿನ ಕಾಳಜಿ ವಹಿಸಬೇಕು.

ಸ್ಮಾರಕದ ತಿಳುವಳಿಕೆ ಮತ್ತು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವು ಕಳೆದ 100 ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ ಬದಲಾಗಿದೆ. ಐತಿಹಾಸಿಕ ಕಟ್ಟಡಗಳು ಮತ್ತು ನೆಲೆಗಳು ಇನ್ನೂ ಅನೇಕ ಮಾದರಿಗಳನ್ನು ಪರಂಪರೆಯೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅವುಗಳನ್ನು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತದ ದೇಶಗಳು ಸಂರಕ್ಷಿಸುತ್ತಿವೆ. ಕಡಿಮೆ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯದ ಮಾದರಿಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ, ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಐತಿಹಾಸಿಕ ಉದ್ಯಾನಗಳು, ಐತಿಹಾಸಿಕ ನಗರಗಳು (ವಸಾಹತುಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರಾಂತಗಳು) ಕೈಗಾರಿಕಾ ಪರಂಪರೆ, ಸ್ಥಳೀಯ ಪರಂಪರೆ, ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಭೂದೃಶ್ಯಗಳು, ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮಾರ್ಗಗಳು ಇತ್ಯಾದಿಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸುವುದನ್ನು ನಿಯಮಿತವಾಗಿಕೈಗೊಳ‍್ಳಬೇಕು.

ಸಂರಕ್ಷಣೆ (Conservation) ಎಂದರೆ ಸ್ಮಾರಕದ ವಸ್ತು, ಪುರಾತತ್ವ, ವಿನ್ಯಾಸ ಮತ್ತು ಸಮಗ್ರತೆಯನ್ನು ಕೆಲವು ಮಾರ್ಗೋಪಾಯಗಳನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿ ಅದರ ಮೌಲ್ಯ /ಮಹತ್ವದ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ರಕ್ಷಿಸುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳು

ರಚನೆ (Structure) ಎಂದರೆ ಜನರು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಯಾವುದೇ ಕಟ್ಟಡ, ಸಲಕರಣೆಗಳು, ಸಾಧನ ಅಥವಾ ಇತರ ಸೌಲಭ್ಯವುಳ್ಳ ಇದು ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ಥಿರಗೊಂಡಿದ್ದ ಮತ್ತು ಇದು ಸ್ಮಾರಕ, ನೆಲೆ ಅಥವಾ ಪುರಾತತ್ವ ಅವಶೇಷಗಳ ಒಂದು ಭಾಗವಾಗಿದೆ.

ನಿರ್ವಹಣೆ ಅಥವಾ ಪ್ರತಿಬಂಧಕ ಸಂರಕ್ಷಣೆ ಎಂದರೆ ಒಂದು ಹಾನಿ ಮತ್ತು ಸ್ಮಾರಕದ ಕ್ಷೀಣತೆಯನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟಲು ಮತ್ತು ಸಾಧ್ಯವಾದಷ್ಟು ಕಾಲ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪವನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಲು ಆ ಒಂದು ಸ್ಮಾರಕದ ಅಥವಾ ನೆಲೆಯ ಪ್ರತಿಬಂಧಕ ಎಂದರೆ ಎಲ್ಲಾ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ಅವುಗಳ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಮತ್ತು ಯಾವುದೇ ಪ್ರಮುಖ ಅನಗತ್ಯ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪವನ್ನು ತಡೆಯಲು ಕ್ರಮಬದ್ಧವಾಗಿ ನಿರ್ವಹಿಸಬೇಕು.

ಸಂರಕ್ಷಣೆ (Preservation) ಎಂದರೆ ಸ್ಮಾರಕವನ್ನು ಅದು ಇರುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿಯೇ ಸಾಧ್ಯವಾದಷ್ಟು ಕಡಿಮೆ ಬದಲಾವಣೆಯೊಂದಿಗೆ ನಿರ್ವಹಿಸುವುದು.

ಪುನರುಜ್ಜೀವನ (Renovation) ಎಂದರೆ ಸ್ಮಾರಕವನ್ನು ಅಥವಾ ಅದರ ಯಾವುದೇ ಭಾಗವನ್ನು ಉತ್ತಮ ಸ್ಥಿತಿಗೆ ತರಲು ದುರಸ್ತಿ ಮಾಡುವುದು ಮತ್ತು ಸುಧಾರಿಸುವುದು.

ದುರಸ್ಥಿ (Repair) ಎಂದರೆ ಉತ್ತಮಗೊಳಿಸುವುದು, ಹಾನಿಗೊಳಗಾದ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಸ್ಮಾರಕದ ಭಾಗವನ್ನು ಸ್ಥಿರತೆ ನೀಡುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ಮತ್ತು ಮೂಲ ವಸ್ತುಗಳ ನಷ್ಟವನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ಹಾನಿಗೊಂಡ ವಸ್ತುವನ್ನು ತೆಗೆದು ಹಾಕುವುದು ಅಥವಾ ಬದಲಾಯಿಸುವುದು.

ಪುನರುಜ್ಜೀವನ (Renovation) ಎಂದರೆ ಸ್ಮಾರಕದ ಅಥವಾ ಅದರ ಯಾವುದೇ ಭಾಗವನ್ನು ಸಾಧ್ಯವಾದಷ್ಟು ಮೊದಲೇ ಇದ್ದ ತಿಳಿದಿರುವ ಸ್ಥಿತಿ ಅಥವಾ ಸ್ಥಿತಿಗೆ ತರುವುದು.ಪುನರುಜ್ಜೀವನ ಎಂದರೆ ಒಂದು ಸ್ಮಾರಕವನ್ನು ಅದರ ತಿಳಿದಿರುವ ಹಿಂದಿನ ಸ್ಥಿತಿಗೆ ಹಿಂದಿರುಗಿಸುವುದು.

ಮರು ಜೋಡಣೆ (Re assembly) ಎಂದರೆ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವ ಆದರೆ ಬೇರ್ಪಟ್ಟಿರುವ ಭಾ‍ಗಗಳನ್ನು ಮತ್ತೆ ಒಟ್ಟಿಗೆ ಹಿಂದಿನಂತೆಯೇ ಇಡುವುದು.

ಮರುಸ್ಥಾಪನೆ (Re instatement) ಎಂದರೆ ಹಿಂದಿನ ವಸ್ತುಗಳ ಬಿಡಿಭಾಗಗಳನ್ನು ಮತ್ತೆ ಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಹಿಂದಿನಂತೆಯೇ ಸರಿದೂಗಿಸುವುದು.

ಹೊಂದಾಣಿಕೆ ಅಥವಾ ಹೊಂದಾಣಿಕೆಯ ಮರು ಉಪಯೋಗ (Adaption or Adaptive reuse) ಎಂದರೆ ಸ್ಮಾರಕದ ಒಂದು ಭಾಗವನ್ನು ಅಥವಾ ಅದರ ಒಳಗಿನ ಅಥವಾ ಹೊರಗಿನ ಒಂದು ಸ್ಥಳವನ್ನು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಂಪರೆಯ ಮೌಲ್ಯವನ್ನು ಅಲ್ಪ ಬದಲಾವಣೆಯೊಂದಿಗೆ ಸರಾಗವಾದ ಒಂದು ಬಳಕೆಗೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಲುಪ್ತವಾಗದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಮಾರ್ಪಡಿಸುವುದು.

ಪುನರ್ ನಿರ್ಮಾಣ ಎಂದರೆ ಮೂಲ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಪುನರ್ ನಿರ್ಮಿಸುವುದು.

ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ರೀತಿ ತೆಗೆಯುವಿಕೆ (Scientific Clearance) ಎಂದರೆ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಕಟ್ಟಡ ಸಾಮಾಗ್ರಿಗಳು, ಚಿತ್ತಾರುಗಳು, ಸಂರಕ್ಷಿತ ಸ್ಮಾರಕದ ಒಳಗೆ ಅಥವಾ ಹೊರಗೆ ಅಂತರ್ಗತವಾಗಿರುವ ಆ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಇರಲು ಅಪೇಕ್ಷಣೀಯವಲ್ಲದ, ಇವುಗಳನ್ನು ವೈಜ್ಞಾನಿಕವಾಗಿ ಮತ್ತು ವ್ಯವಸ್ಥಿತವಾಗಿ ತೆಗೆದು ಹಾಕಿ ಆ ನಂತರ ಮತ್ತು ಅಂತರ್ಗತವಾದ ಇವುಗಳಿಂದ ಮಾಡಲಾದ ಯಾವುದೇ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಅಂಶಗಳು ಅಥವಾ ಶಿಲ್ಪಗಳು ಮುಂತಾದವುಗಳನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡು ಅವುಗಳ ಅಧ್ಯಯನ, ತನಿಖೆ ಮತ್ತು ಮರುಬಳಕೆ ಉದ್ದೇಶಕ್ಕಾಗಿ ಕ್ರಮಕೈಗೊಳ್ಳುವುದು.

ಸ್ಥಿರೀಕರಣ ಅಥವಾ ಬಲವರ್ಧನೆ (Stabilisation or Consolidation) ಎಂದರೆ ಬಾಹ್ಯ ಸಂಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ಸ್ಮಾರಕದ ವಿನಾಶದ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳ ತಡೆಗಟ್ಟುವಿಕೆ.

ಒಂದು ಮಹತ್ವದ ಪುರಾತತ್ವ ಮೌಲ್ಯವುಳ್ಳ ಪುರಾತತ್ವ ನೆಲೆಗಳು ಮತ್ತು ಅವಶೇಷಗಳು, ಗೋಡೆಯ ವರ್ಣಚಿತ್ರಗಳು, ಶಾಸನಗಳು ಮತ್ತು ಅಂದವಾದ ಬರವಣಿಗೆ, ಶಿಲ್ಪಗಳು ಮುಂತಾದ ಅಲಂಕಾರಿಕ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಸ್ಮಾರಕಗಳ ಭಾಗಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಅಂತಹ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ಅದರ ಸಂರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ಪ್ರಯತ್ನಿಸಬೇಕು.

ಪುನರುಜ್ಜೀವನವನ್ನು ಮಹತ್ವದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಮೌಲ್ಯವುಳ್ಳ ಸ್ಮಾರಕಗಳು ಹಾಗೂ ಈ ಸ್ಮಾರಕ ಕೆಲವು ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಹೂವಿನ ಮಾದರಿಗಳು ಅಥವಾ ಸ್ಮಾರಕದ ರಚನಾತ್ಮಕ ಅಂಗಗಳಷ್ಟೇ ಅಥವಾ ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಹಾನಿಗೊಂಡಿದ್ದು, ಕಾಣೆಯಾಗಿದ್ದರೆ ಅಂತಹ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ಪುನರುಜ್ಜೀವನಕ್ಕೆ ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಏನೇ ಬಂದರೂ ಇಡೀ ಕಟ್ಟಡವನ್ನು ಪುನರುಜ್ಜೀವನಗೊಳಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಬಾರದು ಏಕೆಂದರೆ ಅದು ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ತಿರುಚುವ ಪ್ರಯತ್ನವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅದರ ಅಸ್ಥಿತ್ವಕ್ಕೆ ವಿಷಯದ ಮೇಲೆ ರಾಜಿ ಎನ್ನಿಸುತ್ತದೆ. ಅಂತೆಯೇ, ಅಲಂಕಾರಿಕ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳಾದ ಗೋಡೆಯ ವರ್ಣಚಿತ್ರಗಳು, ಶಾಸನಗಳು ಮತ್ತು ಅಂದವಾದ ಬರವಣೆಗೆ ಮತ್ತು ಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನು ಪುನರುಜ್ಜೀವನಗೊಳಿಸಬಾರದು.

ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದಿಂದಲೇ ಅಂತಹ ಸ್ಮಾರಕಗಳು ಒಟ್ಟಾರೆ ಅಸ್ತಿತ್ವ ಅಥವಾ ಅವುಗಳ ಉಳಿವಿಕೆಗೆ ಸಾಧ್ಯವಾದಲ್ಲಿ ಅಂತಹ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ಪುನರ್ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ಆರಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಪುನರ್ ನಿರ್ಮಾಣವನ್ನು ವಿಪತ್ತಿನ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಹಾನಿಗೊಳಗಾದ ಅಥವಾ ಅದರ ರಚನಾತ್ಮಕ ಮತ್ತು ಸಮಗ್ರತೆಯ ವೈಫಲ್ಯದಿಂದಾಗಿ ಕುಸಿದಿರುವ ಸ್ಮಾರಕದ ಸಂಬಂಧದಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಪ್ರಯತ್ನಿಸಬೇಕು

ಪುನರ್ ಸ್ಥಾಪನೆ ಅಥವಾ ಬೇರೆಡೆ ಸ್ಥಾಪನೆ (Transplantation or Translocation) ಎಂದರೆ ಸ್ಮಾರಕವನ್ನು ಅದು ಪ್ರಸ್ತುತ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವ ಸ್ಥಳದಿಂದ ತೆಗೆದು ಅದನ್ನು ಪರ್ಯಾಯ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಪುನರ್ ಸ್ಥಾಪಿಸುವುದು.

ಯಾವುದೇ ಹಾನಿಕಾರಕ ಸ್ವಚ್ಛಗೊಳಿಸುವುದಕ್ಕೆ Cleaning ಎಂದರೆ ಯಾವುದೇ ಹಾನಿಕಾರಕವಾದ ಹೊರೆಪೊರೆ ಕಟ್ಟುಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಜೀವ ವಿಷಯದ ವಿನಾಶಕಾರಕ ಏಜೆಂಟನ್ನು ಸ್ಮಾರಕದ ಮೇಲ್ಮೈಯಿಂದ ತೆಗೆದು ಹಾಕಿ ಅದರ ಪುನರ್ ಬೆಳವಣೆಗೆ ಅಥವಾ ಹೊರೆಪೊರೆ ಕಟ್ಟುಗಳ ಪುನರ್ ಸ್ಥಾಪನೆಯನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟುವುದು ಪುನಃ ಬೆಳೆಯುವುದು ಅಥವಾ ಮರು-ಆಕ್ರಮಣವನ್ನು ತಡೆಯುತ್ತದೆ.

ಒಂದು ನೈಜ ಮತ್ತು ಈ ಕೆಳಕಂಡ ಲಕ್ಷಣಗಳಲ್ಲಿ ಗಣ್ಯರೂಪಕವೆನಿಸಿರುವ ಯಾವುದಾದರೂ ಒಂದು ಅಥವಾ ಹೆ‍ಚ್ಚಿನದನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಇರುವ ಸ್ಥಳ ಮತ್ತು ಇರುವ ರೀತಿ ಸ್ಮಾರಕವೆಂದರೆ ಮೌಲ್ಯ / ಮಹತ್ವ ಇವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವ ಕಾರ್ಯವಿಧಾನವೇ ಯಥಾರ್ಥತೆ.

• ರೂಪ ಮತ್ತು ವಿನ್ಯಾಸ

• ಸಾಮಾಗ್ರಿಗಳು;

• ಬಳಕೆ ಮತ್ತು ನಿರ್ವಹಣೆ

• ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳು, ತಾಂತ್ರಿಕತೆ ಮತ್ತು ನಿರ್ವಹಣಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳು

• ಸ್ಥಳ, ಸೆಟ್ಟಿಂಗ್, ಉತ್ಸಾಹ ಮತ್ತು ಭಾವನೆ.

ಸ್ಮಾರಕದ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳಾದ ರಚನಾತ್ಮಕ, ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ (ಜೀವಂತ ಸ್ಮಾರಕದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ) ಮತ್ತು ದೃಶ್ಯಗಳ ಮೂಲಕ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲಾದ ಸ್ಮಾರಕದ ಸಂಪೂರ್ಣತೆಯ ಅಳತೆಯು ಸಮಗ್ರತೆಯಾಗಿದೆ ಅಥವಾ ಕೆಲವು ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಹಿಂದೆ ತಿಳಿಸಿದ್ದ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಅವುಗಳು ಪ್ರಕಟಣೆಗೊಂಡ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಕಂಡು ಬಂದ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ (ಅಥವಾ ರಕ್ಷಣೆ)

ಕಾಪಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಕನಿಷ್ಠ - ಅಗತ್ಯವಿದ್ದಾಗ ಮಾತ್ರ - ಮಧ್ಯಸ್ಥಿಕೆಗಳಿಗೆ ಒಳಪಟ್ಟಿರಬೇಕು, ಮೂಲ / ಐತಿಹಾಸಿಕ ವಸ್ತು ಅಥವಾ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ / ಅಲಂಕಾರಿಕ ವಿವರಗಳನ್ನು (ರಚನಾತ್ಮಕ ಅಥವಾ ರಚನೆಯೇತರ) ಸಾಧ್ಯವಾದಷ್ಟು ಕಾಲ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಮತ್ತು ಸರಿಯಾದ ತನಿಖೆಯಲ್ಲದೆ ಅಥವಾ ಅವುಗಳನ್ನು ಸ್ವಲ್ಪ ಸವೆದು / ಹದಗೆಟ್ಟಿರುವ ಕಾರಣ ಬದಲಾಯಿಸಬಾರದು.

ಸ್ಮಾರಕವನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸುವ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ಅದರ ಮೌಲ್ಯ / ಮಹತ್ವ ಯಥಾರ್ಥತೆ ಮತ್ತು ಸಮಗ್ರತೆ ಸ್ಮಾರಕದಿಂದ ಮತ್ತು ಸ್ಮಾರಕದ ಬಳಿಗೆ ಇರುವ ದ್ರಶ್ಯ ನೋಟವೂ ಸೇರಿದಂತೆ ಮತ್ತು ಸ್ಮಾರಕದ ಮೂಲ / ಐತಿಹಾಸಿಕ ನೋಟವನ್ನು ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಪ್ರತಿನಿಧಿಸಬೇಕು.  ಅವುಗಳ ಯಥಾಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಸಮಗ್ರತೆಯನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ಏಕೆಂದರೆ ಅವುಗಳನ್ನು ಮೂಲ ಸ್ವರೂಪದಲ್ಲಿಯೇ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕೆ ಎಂಬುದಾಗಿದೆ.

ಸ್ಮಾರಕದ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯು ನಿರಂತರ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಮುಂದಿನ ಪೀಳಿಗೆಗಾಗಿ ಸ್ಮಾರಕವೊಂದರ ಸಂರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ಅಗತ್ಯ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು (ಮಾನವ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ) ಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು.

ಸ್ಮಾರಕವೊಂದರ ಸಂರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಬಹುದಾದ ಯಾವುದೇ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪ ಯಾವುದೇ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಆಧಾರವಿಲ್ಲದ ಊಹೆ ಅಥವಾ ಕಲಾತ್ಮಕ ಕಲ್ಪನೆಯ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಇರಬಾರದು ಮತ್ತು ವಿಶ್ವಾಸಾರ್ಹ ಸಾಕ್ಷ್ಯಚಿತ್ರ ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಬೇಕು (ಹಿಂದಿನ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ದಾಖಲೆಗಳು, ದಾಖಲೆಗಳು, ವರ್ಣಚಿತ್ರಗಳು, ಛಾಯಾಚಿತ್ರಗಳು, ಪ್ರವಾಸ ಕಥೆಗಳು ಇತ್ಯಾದಿ) ಇದ್ದಂತೆಯೇ ಇರುವ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಮತ್ತು ಅಥವಾ ಪುರಾತತ್ವ ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳು.

ಸ್ಮಾರಕವೊಂದರ ಒಂದು ಭಾಗದ ಪುನರುತ್ಪಾದನೆಯನ್ನು ಎಲ್ಲಿ ಕೈಗೊಳ್ಳಬಹುದೆಂದರೆ, ಅದರ ಮೂಲ ಅಂಗಗಳು (ರಚನಾತ್ಮಕ ಮತ್ತು / ಅಥವಾ ಅಲಂಕಾರಿಕ) ಜೀರ್ಣಗೊಂಡಿದ್ದರೆ ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ರಚನಾತ್ಮಕ ಮತ್ತು ವಸ್ತು ಸಮಗ್ರತೆಯನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡಿದ್ದ ಮತ್ತು ಇವುಗಳನ್ನು ಅವುಗಳ ಮೂಲ ಸ್ಥಳದಿಂದ ತೆಗೆದುಹಾಕುವುದರ ಮೂಲಕ ಉಳಿದ ಅಂಗಗಳನ್ನು ಹಾಗೂ ಸ್ಮಾರಕವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಬಹುದಾಗಿರುತ್ತದೆ.

ಸಂರಕ್ಷಣೆ ಮೂಲ ತತ್ವಗಳು:

ಸ್ಮಾರಕಗಳು, ಪುರಾತತ್ತ್ವ ನೆಲೆಗಳು ಮತ್ತು ಅವಶೇಷಗಳ “ಸಂರಕ್ಷಣೆ” ಯಲ್ಲಿ ಸ್ಮಾರಕದ ಒಳಗೆ ಮತ್ತು ಅದರ ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ಎಲ್ಲಾ ಅಗತ್ಯ ಕ್ರಮ ಅಥವಾ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತದೆ. ಎ)ಅದರ ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಅಧಿಕೃತಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ ಬಿ)ಅದರ ಜೀರ್ಣಾವಸ್ಥೆಯನ್ನು ತಡೆಯುತ್ತದೆ. ಸಿ)ಬಾಹ್ಯವಾಗಿ ನಶಿಸುವ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಮತ್ತು ಮಾನವ ಕಾರಣದ ಮೂಲಕ ರಚನಾಸ್ಥಿತಿ ನಶಿಸುವ ರಚನೆ ಮತ್ತು ವಸ್ತುಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಣಾಮವನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡುವುದರ ಮೂಲಕ ಅದರ ವಿನಾಶವನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟುತ್ತದೆ.

• ಮೂಲ / ಐತಿಹಾಸಿಕ ವಸ್ತುವಿನ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯು ಒಂದು ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಪೂರ್ವ - ಅವಶ್ಯಕತೆಯಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಪ್ರಾಚೀನತೆಯನ್ನು ದೃಢೀಕರಿಸುವ ಸ್ಮಾರಕವೊಂದರ ಕಾಲ - ಆಯಾಮವನ್ನು ಪುಸ್ಠಿಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ.

• ಒಂದು ಸ್ಮಾರಕ ಅಥವಾ ಒಂದು ಪುರಾತತ್ವ ನೆಲೆಯ ಅದರ ಯಥಾರ್ಥತೆ ಮತ್ತು ಸಮಗ್ರತೆ, ಮೂಲ / ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸಾಮಗ್ರಿ ಅಥವಾ ಒಂದು ವಾಸ್ತಿಶಿಲ್ಪ / ಅಲಂಕಾರಿಕ ವಿವರ (ರಚನಾತ್ಮಕ ಅಥವಾ ರಚನಾತ್ಮಕವಲ್ಲದ) ಇದನ್ನು ಎಲ್ಲಿಯತನಕ ಸಾಧ್ಯವೋ ಅಲ್ಲಿಯ ತನಕ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಮತ್ತು ಪೂರ್ಣ ಪ್ರಮಾಣದ ತನಿಖೆಯಿಲ್ಲದೆ ಅಥವಾ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದರೆ ಅವಶ್ಯಕವಿದ್ದಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಅತ್ಯಂತ ಕನಿಷ್ಟ ಪ್ರಮಾಣದ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಮಾತ್ರ ಹೊಂದಿರಬೇಕು.

ಸ್ಮಾರಕದ ಸಮಯ – ಆಯಾಮವನ್ನು ಅದರ ಪ್ರಾಚೀನತೆಯನ್ನು ದೃಢೀಕರಿಸಲು ಮೂಲ / ಐತಿಹಾಸಿಕ ವಸ್ತುಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆ ಅತ್ಯಗತ್ಯ ಪೂರ್ವ ಅವಶ್ಯಕತೆಯಾಗಿರಬೇಕು.

ಒಂದು ಸ್ಮಾರಕದೊಳಗೆ ನಡೆಸಲಾಗುವ ಎಲ್ಲಾ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪಗಳು ಸಾಧ್ಯವಾದ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಮೂಲದಿಂದ ಸ್ವಷ್ಟವಾಗಿ ಗುರುತಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುವಂತೆ, ನಂತರದ ಬದಲಾವಣೆ / ದುರಸ್ಥಿ / ಪುನರುಜ್ಜೀವನ ಇತ್ಯಾದಿಗಳು ಸ್ವಷ್ಟವಾಗಿ ಮೂಲಸ್ವರೂಪದಿಂದ ಈ ಕಾರಣದಿಂದ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶವು ವಿವೇಚನೆಗೆ ಒಳಪಟ್ಟಬೇಕು.  ಆದಾಗ್ಯೂ, ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಸಮಗ್ರತೆಯನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಳ್ಳುವ ಸಲುವಾಗಿ, ಹೊಸ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶವು ಸ್ಮಾರಕದ ಮೂಲ ಸ್ವರೂಪದ ಕೆಲ ವಿಲೀನಗೊಸುವ ಉದ್ದೇಶವಿರುವ ಕೆಲವು ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ, ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಸಮಗ್ರತೆಯ ನಿರ್ವಹಣೆಗಳು ಮೂಲ ವಸ್ತು / ವಿವರಗಳನ್ನು ರೂಪ, ಬಣ‍್ಣ ಮತ್ತು ಹೊಂದಾಣಿಕೆಯೊಂದಿಗೆ ಹೊಂದಿಸುವ ಮೂಲಕ ಕೆಲಸವನ್ನು ಬಹಳ ಎಚ್ಚರಿಕೆಯಿಂದ ಮಾಡಬೇಕು.  ನಿರ್ದಿಷ್ಟತೆ ಅಂತಹ ಉದ್ದೇಶಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಬೇಕಾದ ಸನ್ನಿವೇಶವನ್ನು ಎಚ್ಚರಿಕೆಯಿಂದ ನಮೂದಿಸಬೇಕು / ದಾಖಲಿಸಬೇಕು.

ಮೇಲ್ಕಂಡ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಟ್ಟುಕೊಂಡು 1974 ರಲ್ಲಿ ಪುರಾತತ್ವ ಮತ್ತು ಸಂಗ್ರಹಾಲಯಗಳ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ಮಾರಕಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆಗೆ ಅನುಕೂಲವಾಗುವಂತೆ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ವಿಭಾಗವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು. ಉತ್ತಮ ತರಬೇತಿ ಪಡೆದ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ತಜ್ಞರು ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಕಾರ್ಯದ ಉಸ್ತುವಾರಿ ವಹಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ರಚನಾತ್ಮಕ ರಿಪೇರಿ ಮತ್ತು ಸಮಗ್ರ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ಮಾರಕಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯಲ್ಲಿ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಮೂಲತತ್ವಗಳನ್ನು ಪಾಲಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ.

ತಾಂತ್ರಿಕ ಸಲಹಾ ಸಮಿತಿ :

ಸರ್ಕಾರದ ಆದೇಶದ ಸಂಖ್ಯೆ: ಕಸಂವಾ 94 ಕೆಎಂಯು 2018 ದಿನಾಂಕ:24.09.2018ರಲ್ಲಿ ತಾಂತ್ರಿಕ ಮತ್ತು ಆಡಳಿತಾತ್ಮಕ ಮಂಜೂರಾತಿ ನೀಡುವ ಸಮಿತಿಯ ಅಧಿಕಾರೇತರ ಸದಸ್ಯರನ್ನು ಪುನರ್‍ರಚಿಸಿ ದಿನಾಂಕ 01.04.2018 ರಿಂದ 31.03.2021ರವರೆಗೆ ಮೂರು ವರ್ಷದ ಅವಧಿಗೆ ಮುಂದುವರೆಸಿ ಆದೇಶಿಸಿದೆ. ವಿವರ ಇಂತಿದೆ;

• ಶ್ರೀ ಬಿ.ಅಶ್ವತ್ಥನಾರಾಯಣ, ನಿವೃತ್ತ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿ, ಕರ್ನಾಟಕ ಲೋಕೋಪಯೋಗಿ ಇಲಾಖೆ.

• ಡಾ.ಹೆಚ್.ಎಂ.ಸಿದ್ದನಗೌಡರ್, ನಿವೃತ್ತ ನಿರ್ದೇಶಕರು, ಪುರಾತತ್ವ ಸಂಗ್ರಹಾಲಯಗಳು ಮತ್ತು ಪರಂಪರೆ ಇಲಾಖೆ.

• ಶ್ರೀ ಪರಮಾನಂದನ್, ನಿವೃತ್ತ ಉಪಪುರಾತತ್ವ ಅಧೀಕ್ಷಕ ಇಂಜಿನಿಯರ್, ಭಾರತೀಯ ಪುರಾತತ್ವ ಸರ್ವೇಕ್ಷಣ.

ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಕಾಮಗಾರಿ :

ಇಲಾಖೆಯ ವತಿಯಿಂದ ವಿವಿಧ ಲೆಕ್ಕಶೀರ್ಷಿಕೆಯಡಿ ಸ್ಮಾರಕಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆ ವಿವಿಧ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಕಾಮಗಾರಿಗಳ ಕ್ರಿಯಾಯೋಜನೆಗೆ ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ಅನುಮೋದನೆಯನ್ನು ಪಡೆದು, ಅದರನ್ವಯ ಸಿದ್ದಪಡಿಸಿದ ಅಂದಾಜುಪಟ್ಟಿಗಳಿಗೆ ಆಡಳಿತಾತ್ಮಕ ಮತ್ತು ತಾಂತ್ರಿಕ ಮಂಜೂರಾತಿಯನ್ನು ಪಡೆದು ಇ-ಟೆಂಡರ್ ಮೂಲಕ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಕಾಮಗಾರಿಗಳನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತಿದೆ.

ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸಹಭಾಗಿತ್ವ ಯೋಜನೆಯಡಿ ಸ್ಮಾರಕಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆ:

• ಸರ್ಕಾರಿ ಆದೇಶ ಸಂಖ್ಯೆ: ಸಂಕಇ 97 ಕೆಎಂಯು 2001, ದಿನಾಂಕ 19/11/2001ರನ್ವಯ 2002-03ನೇ ಸಾಲಿನಿಂದ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸಹಭಾಗಿತ್ವ ಯೋಜನೆಯಡಿ ಪುರಾತತ್ವ, ಸಂಗ್ರಹಾಲಯಗಳು ಮತ್ತು ಪರಂಪರೆ ಇಲಾಖೆಯ ಸಹಯೋಗದೊಡನೆ ಶ್ರೀ ಧರ್ಮಸ್ಥಳ ಮಂಜುನಾಥೇಶ್ವರ ಧರ್ಮೋತ್ಥಾನ ಟ್ರಸ್ಟ್‍ವತಿಯಿಂದ ಸ್ಮಾರಕಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಕೈಗೊಂಡು ಬರಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಈ ಯೋಜನೆಯಡಿ ಅಂದಾಜುವೆಚ್ದ 40:40:20 ಅನುಪಾತದಲ್ಲಿ (ಸರ್ಕಾರ:ಖಾಸಗಿ:ಸಾರ್ವಜನಿಕ) ಭರಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ.

• ಈ ಮೇಲ್ಕಂಡ ಯೋಜನೆಯಡಿ ಈವರೆವಿಗೆ ಒಟ್ಟು 186 ದೇವಾಲಯ/ಸ್ಮಾರಕಗಳ ಜೀರ್ಣೋದ್ಧಾರ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ರೂ.22.01ಕೋಟಿಗಳ ವೆಚ್ಚದಲ್ಲಿ ಕೈಗೊಂಡಿದ್ದು, ಅದರಲ್ಲಿ 170 ಕಾಮಗಾರಿಗಳನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿದ್ದು, ಇನ್ನುಳಿದ 16 ಕಾಮಗಾರಿಗಳು ಪ್ರಗತಿಯಲ್ಲಿವೆ.

• ಈ ಕಾಮಗಾರಿಗೆ ಈವರೆವಿಗೆ ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ಶೇ.40%ರ ಅನುಪಾತದಡಿ ರೂ.880.52ಲಕ್ಷಗಳನ್ನು ಬಿಡುಗಡೆಗೊಳಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇನ್ನುಳಿದ ರೂ.13.30ಕೋಟಿಗಳನ್ನು ಶ್ರೀ ಧರ್ಮಸ್ಥಳ ಟ್ರಸ್ಟ್ ಮತ್ತು ದೇವಾಲಯದ ಸಮಿತಿಯ ವತಿಯಿಂದ ಭರಿಸುತ್ತಾರೆ.

ಖಾಸಗಿ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಸ್ಮಾರಕಗಳ ದತ್ತು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಸ್ಮಾರಕಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆ:

ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸ್ಮಾರಕಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿ ಪಾಲ್ಗೊಳ್ಳಲು ಆಸಕ್ತ ಖಾಸಗಿ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳೂ ಕೂಡ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿದ ನಂತರ ಈ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳಲು ಒಡಂಬಡಿಕೆಯನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಅವಕಾಶ ಮಾಡಿಕೊಡಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಈ ಯೋಜನೆಯಡಿ;

• ಮೈಸೂರು ಅರಮನೆ ಸಂಕೀರ್ಣದಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರಸನ್ನ ಕೃಷ್ಣಸ್ವಾಮಿ ದೇವಸ್ಥಾನ ಮತ್ತು ಲಕ್ಷ್ಮಿರಮಣ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಧ‍್ವಜಸ್ತಂಭ 2) ಚಾಮಂಡೇಶ್ವರಿ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಮೇಲಿರುವ ಮಹಾಬಲೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ ಮತ್ತು ನಾರಾಯಣಸ್ವಾಮಿ ದೇವಸ್ಥಾನ 3) ಚಾಮುಂಡೇಶ್ವರಿ ದೇವಸ್ಥಾನ ರಥ ಭವನ ಮತ್ತು ಶ್ರೀ ಚಾಮುಂಡೇಶ್ವರಿ ದೇವಾಲಯದ ಕೈಸಾಲೆ ಮತ್ತು ಗರ್ಭಗುಡಿ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಟಿ.ವಿ.ಎಸ್.ಸಂಸ್ಥೆಯವರು ಕೈಗೊಂಡಿರುತ್ತಾರೆ.

• ಟಿ.ನರಸೀಪುರದ ಶ್ರೀ ಗುಂಜಾನರಸಿಂಹಸ್ವಾಮಿ ದೇವಾಲಯದ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಅನಿವಾಸಿ ಭಾರತೀಯರಾದ ಶ್ರೀ ವರದರಾಜ ಅಯ್ಯಂಗಾರ್, ರೂ.2.00ಕೋಟಿಗಳ ವೆಚ್ಚದಲ್ಲಿ ಕೈಗೊಂಡಿರುತ್ತಾರೆ.

• ಕೊಪ್ಪಳ ಜಿಲ್ಲೆ, ಗಂಗಾವತಿ ತಾಲ್ಲೂಕು, ಆನೆಗುಂದಿಯಲ್ಲಿರುವ ಶ್ರೀ ಚಂದ್ರಮೌಳೇಶ‍್ವರ ದೇವಾಲಯದ ಹಾಗೂ ಬಳ್ಳಾರಿ ಜಿಲ್ಲೆ, ಹೊಸಪೇಟೆ ತಾಲ್ಲೂಕು, ಹಂಪಿಯಲ್ಲಿ ಶ್ರೀ ಸೌಮ್ಯಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯದ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಜಿಂದಾಲ್ ಸಂಸ್ಥೆಯವರು ದತ್ತು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಇಲಾಖೆಯ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆಯಲ್ಲಿ ಕೈಗೊಂಡಿರುತ್ತಾರೆ.

• ಮಂಡ್ಯ ಜಿಲ್ಲೆ, ಪಾಂಡವಪುರ ತಾಲ್ಲೂಕು, ಮೇಲುಕೋಟೆಯಲ್ಲಿರುವ ಶ್ರೀ ಯೋಗಾನರಸಿಂಹ ಸ್ವಾಮಿ ದೇವಾಲಯದ ರಾಜಗೋಪುರದ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಶ್ರೀಮತಿ ಸುಧಾ ಜನಾರ್ಧನ್ ಇವರು ರೂ.75.00 ಲಕ್ಷಗಳ ಸ್ವಂತ ವೆಚ್ಚದಲ್ಲಿ ಇಲಾಖೆಯ ಪುರಾತತ್ವ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಇಂಜಿನಿಯರ್, ದಕ್ಷಿಣ ವಲಯ ಮತ್ತು ತಾಂತ್ರಿಕ ಸಲಹಾ ಸಮಿತಿ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ಇಲಾಖೆಯ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಕಾಮಗಾರಿಯನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಿ ಅನುಭವವಿರುವ ಗುತ್ತಿಗೆದಾರರ ಮೂಲಕ ಕೈಗೊಂಡು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿರುತ್ತಾರೆ.

• ಮಂಡ್ಯ ಜಿಲ್ಲೆ, ಪಾಂಡವಪುರ ತಾಲ್ಲೂಕು, ಮೇಲುಕೋಟೆಯಲ್ಲಿರುವ ಶ್ರೀ ಯೋಗಾನರಸಿಂಹ ಸ್ವಾಮಿ ದೇವಾಲಯದ ರಾಜಗೋಪುರದ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಅನಿವಾಸಿ ಭಾರತೀಯರಾದ ಶ್ರೀ ರವೀಂದ್ರ ಇವರು ರೂ.150.00 ಲಕ್ಷಗಳ ಸ್ವಂತ ವೆಚ್ಚದಲ್ಲಿ ಇಲಾಖೆಯ ಪುರಾತತ್ವ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಇಂಜಿನಿಯರ್, ದಕ್ಷಿಣ ವಲಯ ಮತ್ತು ತಾಂತ್ರಿಕ ಸಲಹಾ ಸಮಿತಿ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ಇಲಾಖೆಯ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಕಾಮಗಾರಿಯನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಿ ಅನುಭವವಿರುವ ಗುತ್ತಿಗೆದಾರರ ಮೂಲಕ ಕೈಗೊಂಡು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿರುತ್ತಾರೆ.

• ಮಂಡ್ಯ ಜಿಲ್ಲೆ, ಪಾಂಡವಪುರ ತಾಲ್ಲೂಕು, ಮೇಲುಕೋಟೆಯ ಪಂಚಕಲ್ಯಾಣಿ, ಗಣೇಶ ಹೊಂಡ, ಇದಕ್ಕೆ ಹೊಂದಿಕೊಂಡಿರುವ ಕೊಳಗಳ ಮತ್ತು ಸ್ಮಾರಕಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಇನ್‍ಫೋಸಿಸ್ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾನ(ರಿ) ಬೆಂಗಳೂರು, ಇವರ ವತಿಯಿಂದ ರೂ.6.00ಕೋಟಿಗಳ ಅಂದಾಜು ಮೊತ್ತಕ್ಕೆ ಇಲಾಖೆಯ ವತಿಯಿಂದ ಅನುಮತಿ ನೀಡಿ ದಿನಾಂಕ 20.02.2019ರಂದು ಒಡಂಬಡಿಕೆಗೆ ಸಹಿ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ. ಅದರಂತೆ ಕಾಮಗಾರಿಯನ್ನು ಕೈಗೊಂಡಿದ್ದು, ಪ್ರಗತಿಯಲ್ಲಿರುತ್ತದೆ.